Του Πρωτοπρεσβύτερου π. Γεωργίου Κ. Μπλάθρα
Γενικού Αρχιερατικού Επιτρόπου
της Ιεράς Μητροπόλεως Μονεμβασίας και Σπάρτης και
Γραμματέως του Διοικητικού Συμβουλίου του
Καθιδρύματος ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΜΑΤΑΛΑ ΤΟΥ ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΟΥ
Ο Αθανάσιος Ματάλας, (1) γεννήθηκε στην όμορφη γη των Καρυών (Αράχωβα) της Λακεδαίμονος, στις 30 Ιανουαρίου 1836, από τη μεγάλη γενιά των Ματαλαίων που οι ρίζες της κρατούσαν από το Βυζάντιο και οι βλαστοί της έφθαναν μέχρι τον αγώνα του 1821, στον οποίο οι Ματαλαίοι πήραν μέρος και απέδειξαν την ευγένεια της καταγωγής τους και το μεγαλείο της δικής τους προσωπικής δημιουργίας.
Πατέρας του ήταν ο Αναγνώστης Ματάλας. Στο χωριό του έμαθε τα πρώτα γράμματα και συνέχισε στο Ελληνικό Σχολείου Αγίου Πέτρου Κυνουρίας και Σπάρτης ως και στο Γυμνάσιο της Τρίπολης. Το ανήσυχο πνεύμα του δίψαγε για ανώτερη μόρφωση και ευρύτερες σπουδές. Φοίτησε στη Νομική Σχολή του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών κατά το διαστημα των ετών 1859-1863, με Καθηγητές τους Παπαρηγόπουλο, Καλλιγά, Σούτσο, Ράλλη, Ιωάννου, Στρούμπο και πολλούς άλλους.
Σε ηλικία μόλις 26 ετών, ο Αθανάσιος Ματάλας έχει αρχίσει τη δημόσια ζωή του σε μια θέση περίοπτη, που οι νέοι της εποχής του, αλλά και της δική μας, δικαιολογημένα θα τη ζήλευαν.
Επί είκοσι χρόνια, 1862-1882, ο Αθανάσιος Ματάλας εργάσθηκε στην Ελληνική Προξενική Υπηρεσία. Έγινε Γραμματέας Προξενείου στην αρχή, έπειτα Υποπρόξενος και τελευταία Πρόξενος με έντονη παρουσία και σημαντική δράση στην ιστορία του διπλωματικού σώματος. Στις θέσεις αυτές, που για μια εικοσαετία κόσμησε με το υψηλό του ήθος, ο Αθανάσιος Ματάλας, άφησε τη σφραγίδα της δυναμικής του προσωπικότητας, του ακατάβλητου δυναμισμού του και της υπέρμετρης φιλοπατρίας του. Το Έθνος, αναγνωρίζοντας τη γόνιμη δράση του, τον τίμησε με το παράσημο των Εθνικών Υπηρεσιών.
Υπηρέτησε για λίγο ως Γραμματέας και Υποπρόξενος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και μετά στην όμορφη Θεσσαλονίκη (1862-1863). Εκεί, η εθνική δράση του Αθανασίου Ματάλα κορυφώθηκε γιατί, αφ΄ ότου βρέθηκε στη Νύμφη του Θερμαϊκού, εργάσθηκε ασταμάτητα στο πλευρό των υπόδουλων ακόμη Ελλήνων για να συγκροτήσουν αμιγείς Ελληνικές Κοινότητες, να αυτοδιοικηθούν, να ενισχυθούν και να ετοιμασθούν με κάθε τρόπο για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού αλλά και για τη διατήρηση του εθνικού φρονήματος, που απειλείτο θανάσιμα από τους Βούλγαρους κομιτατζήδες. Πέτυχε την άδεια να αλληλογραφεί με τις τοπικές αρχές στην Ελληνική γλώσσα και κατέβαλε προσπάθειες για να εξουδετερώσει τις βουλγαρικές ενέργειες στην περιφέρεια του Ελληνικού Προξενείου και να αποκρούσει τη σλαβική προπαγάνδα. Στον ελληνικό βορρά, λοιπόν, σαν βρέθηκε ο Αθανάσιος Ματάλας, συνέχιζε τους αγώνες που καθαγίασαν με το αίμα τους οι Ματαλαίοι στο μεγάλο ξεσηκωμό του Γένους του 1821.
Το 1864 υπηρέτησε στα Προξενεία Χανίων και Ηρακλείου Κρήτης και κατόπιν, 1864-1866, στο Προξενείο Κωνσταντινούπολης. Τον Αύγουστο του 1866, ο Αθανάσιος Ματάλας, διορίστηκε Υποπρόξενος στον Σουλινά της Ανατολικής Ρωμυλίας, (2) όπου υπήρχε μεγάλη ελληνική Κοινότητα. Εκεί, πέτυχε απαλλαγές φορολογίας για τα ελληνικά πλοία, πράγμα το οποίον ωφέλησε πολύ την ελληνική ναυτιλία. Με ενέργειες του Αθανασίου Ματάλα, κτίσθηκε ελληνική Εκκλησία στην πόλη αυτή και έγινε μεταξύ των Ελλήνων παροίκων έρανος για την ενίσχυση του Κρητικού Αγώνα (1866-1869).
Ο Αθανάσιος Ματάλας τερμάτισε τη θητεία του στην Προξενική Υπηρεσία στη Φιλιππούπολη (1874-1881, την πόλη με το αρχαίο ελληνικό όνομα και με το νέο ελληνισμό σε ακμή και ζέση δημιουργική. Στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877, η πόλη του Φιλίππου κινδύνευε. Ο Αθανάσιος Ματάλας με τους επιδέξιους διπλωματικούς ελιγμούς του, κατόρθωσε να αποτρέψει την είσοδο του ρωσικού στρατού στην πόλη, με αποτέλεσμα να απαλλάξει τον άμαχο πληθυσμό από το αιματοκύλισμα και την καταστροφή. Αργότερα, σε μια από τις κεντρικές οδούς της πόλης, δόθηκε το όνομα του Αθανασίου Ματάλα, για να τιμηθεί άλλη μια φορά, ελάχιστα, το ανώτερο ήθος και η αδάμαστη θέληση του διπλωμάτη, που υπηρετεί σωστά τον άνθρωπο.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έδειξε ο Αθανάσιος Ματάλας και για τα γενικότερα προβλήματα του Ελληνισμού. Έτσι, πλην της δράσης του στην Ανατολική Ρωμυλία, έχει στο ενεργητικό του δραστηριότητες υπέρ του Μακεδονικού ζητήματος για τις οποίες ο «ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ» του απένειμε το 1905 τιμητικό δίπλωμα.
Εξάλλου, το 1910 μαρτυρείται ότι απηύθυνε προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο υπόμνημα «Περί των ληπτέων μέτρων προς βελτίωσιν της καταστάσεως του Κράτους»
Ο Αθανάσιος Ματάλας, παραλλήλως προς την προξενική του υπηρεσία, ασχολήθηκε επιτυχώς με εμπορικές επιχειρήσεις. Ήδη, όταν υπηρετούσε στη Φιλιππούπολη, επέτυχε την εισαγωγή ελληνικών νημάτων στη Βουλγαρία και την Ανατολική Ρωμυλία, συγχρόνως δε έκανε εμπόριο καπνού, ξυλείας και σιτηρών.
Τις εμπορικές τους επιχειρήσεις συνέχισε και όταν επέστρεψε στην Ελλάδα το 1882 και εγκαταστάθηκε στον Πειραιά.
Στο εξής, όμως, ο Αθανάσιος Ματάλας, ο οποίος εντωμεταξύ είχε αποκτήσει μεγάλη περιουσία, περιορίστηκε στην επιχείρηση αλευρόμυλου του, ευρισκομένου στο Ναύπλιο και έστρεψε την δραστηριότητά του σε κοινωφελή έργα.
Αργότερα, το Έθνος χρειάστηκε και πάλι τις πολύτιμες υπηρεσίες του και ο Αθανάσιος Ματάλας βρέθηκε για πολλά έτη (1895-1899) να υπηρετεί αλληλοδιαδόχως Νομάρχης Αργολιδοκορινθίας, Φθιωτιδοφωκίδας και Αρκαδίας, όπου άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη της διάβασής του από τις περιοχές αυτές, τις οποίες υπηρέτησε με ιεραποστολικό ζήλο και θαυμαστή αξιοπρέπεια, ώστε το παράδειγμά του, σαν Δημοσίου Λειτουργού, να απασχολήσει τη Βουλή των Ελλήνων, όπου ο αείμνηστος Κερκυραίος Πρωθυπουργός Γεώργιος Θεοτόκης, από το επίσημο βήμα του Βουλευτηρίου, έπλεξε το εγκώμιο του ακάματου και επιτυχημένου Νομάρχη.
Του έμεναν ακόμη και χρόνια δυνάμεις και διάθεση να υπηρετήσει και τη γενέθλια γη, την οποία περίσσια αγάπησε και πολύ νοστάλγησε στα χρόνια της αθέλητης αποδημίας του.
Στα 1900, εκλέγεται Δήμαρχος Οινούντος και υπηρετεί τον τόπο για μια τετραετία. Εδώ, η δημιουργική του πνοή, αγκάλιασε όλους τους τομείς, σε τέτοιο βαθμό, που όλα να μαρτυρούν και σήμερα το ευεργετικό του πέρασμα, αφού επέδειξε μεγάλη δραστηριότητα για ολόκληρο το Δήμο, ιδιαίτερα δε για τη γενέτειρά του την Αράχωβα της Λακεδαίμονος.
Οι κυριότεροι τομείς της δραστηριότητάς του ήταν η συγκοινωνία, η εκπαίδευση, η γεωργία, κυρίως η δασοκαλλιέργεια και η τοπική αυτοδιοίκηση.
Έτσι, επί δημαρχίας του κατασκευάστηκαν με προσωπική εργασία των κατοίκων του Δήμου Οινούντος, δρόμοι τριάντα περίπου χιλιομέτρων, όπως οι δρόμοι Βρέσθενα – Αράχωβα, Βασαράς – Βέροια, Αράχωβα –Μπαρμπίτσα – Βαμβακού, Αράχωβα – Μπακούρου Χάνι (είναι από τους πρώτους αμαξιτούς δρόμους που έγιναν στη Λακωνία).
Το 1882, ο Αθανάσιος Ματάλας φρόντισε να ιδρυθεί στην Αράχωβα Ελληνικό Σχολείο, το οποίο συντήρησε επί ένα χρόνο με δικά του έξοδα. Σ΄ αυτό το σχολείο άρχιζε η διδασκαλία στοιχείων της αρχαίας Ελληνικής. Ήταν τριετούς φοίτησης μεταξύ του Δημοτικού Σχολείου και του Γυμνασίου. Το 1886, εξάλλου, ενήργησε να κτισθεί Διδακτήριο Δημοτικού Σχολείου στην Αγία Παρασκευή της Αράχωβας.
Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του Αθανασίου Ματάλα για τα δάση και την δενδροκαλλιέργεια γίνεται φανερό και από τις προσπάθειές του να πείσει τους κατοίκους της Μπαρμπίτσας Λακεδαίμονος να φυτέψουν καστανιές στον τόπο τους και από το διορισμό φύλακα του δάσους της Αράχωβας, τον οποίον ο αείμνηστος Ματάλας μισθοδοτούσε κατά το διάστημα 1898-1909 και πράττει έκτοτε το Ίδρυμα του μέχρι και σήμερα.
Στη δική του πρωτοβουλία ανήκει, επίσης, η σύσταση επιτροπών αυτοδιοίκησης στις Κοινότητες και τους Οικισμούς του Δήμου Οινούντος, Βρέσθενα- Αράχωβα – Βαρβίτσα – Βαμβακού – Μεγάλη Βρύση – Βασαρά – Βέροια και Κουλούρι, κατά το 1900.
Ο Αθανάσιος Ματάλας, ο οποίος – όπως είπαμε – είχε υπηρετήσει ως προξενικός υπάλληλος σε κοινότητες του αλύτρωτου ελληνισμού και του ελληνισμού της διασποράς, πίστευε απόλυτα στον θεσμό της αυτοδιοικούμενης κοινότητας, όπως προκύπτει από επιστολή του Ίωνα Δραγούμη, θερμού θιασώτη της αυτής ιδέας, προς τον βουλευτή Λακωνίας Γεώργιο Φυκιώρη, ο οποίος πίστευε επίσης στον θεσμό της αυτοδιοίκησης. Κατά το 1905, ο Αθανάσιος Ματάλας είχε υποβάλει στο Υπουργείο Εσωτερικών σχέδιο νόμου περί Κοινοτήτων.
Ο Αθανάσιος Ματάλας διακρίθηκε και ως ιδιώτης σε πολλούς τομείς δραστηριότητας επ΄ αγαθώ της πατρίδας του Λακεδαίμονος. Φρόντισε για την καλλιέργεια υφαντικής τέχνης ταπήτων στην περιοχή Οινούντος, υπήρξε ιδρυτής και επί 15 χρόνια (1898-1912) ο αθλοθέτης των ετήσιων αγώνων του Γυμναστικού Συλλόγου Σπάρτης και έκανε πολλές ενέργειες αλλά χωρίς επιτυχία για τη σιδηροδρομική σύνδεση της Σπάρτης με την Τρίπολη.
Το 1909 έγινε Πρόεδρος του Σωματείου «ΕΝΩΣΙΣ ΤΩΝ ΕΝ ΑΤΤΙΚΗ ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΩΝ». (3)
Το 1910 έλαβε μέρος ως εκπρόσωπος της Αράχωβας στον Πανελλήνιο σύνδεσμο των παραγωγικών σωματείων, ο οποίος συνεκροτήθη στις 28 Μαρτίου αυτού του έτους.
Το επιστέγασμα των προσπαθειών του Αθανασίου Ματάλα και το αποκορύφωμα της αγάπης του προς την Λακεδαίμονα, υπήρξε η Διαθήκη του (27 Μαρτίου 1919) (4). Με τη Διαθήκη του αυτή, που είναι ένα εξαίσιο κήρυγμα αγάπης για τον άνθρωπο και τη νεότητα, ο αείμνηστος Διαθέτης, συνέστησε το «ΚΑΘΙΔΡΥΜΑ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΜΑΤΑΛΑ ΤΟΥ ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΟΥ» και όρισε, με τους πόρους της μεγάλης του περιουσίας, τη χορήγηση υποτροφιών, για την εκπαίδευση σε όλους τους κλάδους της επιστήμης, προκειμένου να μορφώνονται οι νέοι από τη Λακεδαίμονα και όσοι κατάγονται από την οικογένεια των Ματαλαίων. Καθόρισε ακόμα και επιχορηγήσεις στον Ιατρό, στον Εφημέριο, και στο Δασοφύλακα του Δάσους της Κοινότητας Καρυών, θέλοντας έτσι να βοηθήσει τη γενέτειρά του και τους συμπατριώτες του.